Trong những năm vừa qua, các nguồn lực dành cho đầu tư xây dựng kết cấu hạ tầng giao thông trên địa bàn tỉnh được tăng cao, các công trình xây dựng đưa vào sử dụng đã phần nào đáp ứng được nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh. Nhìn chung chất lượng công trình tại các dự án đầu tư khi đưa vào khai thác đã đáp ứng được yêu cầu, tuy nhiên cũng có không ít dự án khi vừa mới đưa vào sử dụng đã xuất hiện những hư hỏng tại một số hạng mục hoặc bộ phận công trình, kể cả trong quá trình xây dựng, gây bức xúc trong nhân dân.

 Trong phạm vi bài viết, tác giả đánh giá thực trạng về công tác quản lý chất lượng xây dựng công trình từ bước khảo sát thiết kế, đến thi công xây lắp. Đồng thời đề xuất những giải pháp nhằm nâng cao chất lượng xây dựng công trình giao thông trên địa bàn tỉnh Bắc Kạn trong thời gian tới, cụ thể như sau:

Thực trạng công tác quản lý CTXD giao thông trên địa bàn tỉnh:

- Về công tác khảo sát: Hiện tượng không lập nhiệm vụ khảo sát diễn ra khá phổ biến ở công trình tuyến huyện, tuyến xã, hồ sơ khảo sát của nhiều công trình  không có Nhật ký khảo sát, không có nhiệm vụ và phương án khảo sát được chủ đầu tư phê duyệt. Một số công trình khảo sát địa chất chưa phù hợp về vị trí hố khoan, số lượng hố khoan và chiều sâu khoan. Các số liệu thí nghiệm, phân tích chỉ tiêu cơ lý một số công trình không do phòng thí nghiệm hợp chuẩn thực hiện, số liệu khảo sát chưa phù hợp với thực tế, chủ trì khảo sát chưa đảm bảo điều kiện năng lực theo quy định của NĐ12/CP .

- Về công tác thiết kế: Trên địa bàn các huyện. Hầu hết các công trình có quy mô nhỏ: Phần thuyết minh tính toán kết cấu mang tính hình thức (không tính toán nội lực, không khảo sát đánh giá lưu lượng xe và tải trọng xe khi thiết kế đường, cầu; Thực hiện không đúng hoặc không đủ các điều kiện địa chất thủy văn khi thiết kế các công trình cầu, tràn, đê, đập). Hồ sơ thiết kế không có nhiệm vụ thiết kế được chủ đầu tư phê duyệt. Hầu hết các hồ sơ thiết kế chưa lập quy trình bảo trì cho công trình, đơn vị thiết kế không thực hiện giám sát tác giả theo quy định. Một số hồ sơ thiết kế Chủ trì thiết kế chưa đảm bảo điều kiện năng lực theo quy định của NĐ 12/CP.

- Về công tác thẩm tra thiết kế, dự toán: Công tác thẩm tra thiết kế dự toán là do các doanh nghiệp Tư vấn thực hiện, nhưng trách nhiệm thực hiện của tư vấn thẩm tra chưa thực hiện nghiêm túc theo quy định của Pháp luật xây dựng. Những sai sót trong thiết kế tư vấn thẩm tra không phá thiện được. Nhiều công trình tư vấn thẩm tra ký kết hợp đồng với chủ đầu tư thẩm tra toàn bộ từ khâu thiết kế bản vẽ thi công đến dự toán công trình, nhưng thực tế chỉ thẩm tra phần dự toán, không có hoặc nêu không đẩy đủ các nội dung thẩm tra thiết kế bản vẽ thi công. Một số công trình chủ đầu tư không lưu hồ sơ năng lực về tư vấn thẩm tra. Chủ trì thẩm tra không đảm bảo điều kiện năng lực theo quy định. Nhiều công trình thực hiện công tác thẩm tra chỉ mang tính thủ tục,hình thức, chưa chú trọng đến chất lượng thẩm tra, các Chủ đầu tư chưa kiểm tra chặt chẽ điều kiện năng lực của đơn vị tư vấn thẩm tra. Công tác kiểm tra, kiểm soát về lĩnh vực này đối với cơ quan quản lý chưa được quan tâm đúng mức. Tuy nhiên, theo Nghị định 15/2013/NĐ-CP, có hiệu lực từ ngày 15/4/2013, công tác thẩm tra thiết kế bản vẽ thi công đã được giao cho các cơ quan chuyên môn về xây dựng để thực hiện kiểm soát chất lượng hồ sơ ngay từ giai đoạn trước khi thẩm định, phê duyệt. Việc này cơ bản đã khắc phục được hầu hết các tồn tại lâu nay đã nêu trên.

- Về công tác thi công xây lắp: Các doanh nghiệp xây lắp trên địa bàn tỉnh, một số doanh nghiệp lớn đã có cố gắng nhiều trong việc tổ chức bộ máy cán bộ và đầu tư trang thiết bị phục vụ sản xuất, còn phần lớn các doanh nghiệp năng lực hoạt động của cán bộ thi công còn hạn chế, công nhân kỹ thuật hầu hết là hợp đồng thời vụ, chưa được đào tạo bài bản, máy móc thiết bị thi công chưa đảm bảo được so với Hồ sơ Dự thầu. Hệ thống quản lý chất lượng ở các doanh nghiệp có qui mô lớn thực hiện cơ bản tốt, các doanh nghiệp nhỏ không thành lập hệ thống QLCL hoặc có thành lập cũng chỉ là hình thức, chất lượng chưa cao. Nhiều doanh nghiệp bố trí chỉ huy trưởng công trình và cán bộ kỹ thuật, thiết bị thi công chưa đúng với hồ sơ dự thầu, chưa thực hiện nghiêm túc các cam kết trong hợp đồng xây lắp. Việc lập hồ sơ quản lý chất lượng còn mang tính đối phó như: Ghi chép nhật ký công trình chưa đảm bảo quy định. Công tác nghiệm thu nội bộ còn mang tính hình thức. Công tác thí nghiệm vật tư, vật liệu, cấu kiện bán thành phẩm để xác định chất lượng còn mang tính đối phó. Không lập bản vẽ hoàn công hoặc lập bản vẽ hoàn công không đúng quy định.

Chất lượng thi công: thi công một số công việc chưa đảm bảo Hồ sơ thiết kế được duyệt như: Nhiều công trình thi công độ dốc ngang mặt đường, độ dốc dọc, độ dốc mái taluy, thành phần hạt của các loại cấp phối đá dăm, đá dăm tiêu chuẩn chưa đảm bảo yêu cầu thiết kế. Bố trí các khe co giãn của các đường bê tông chưa đảm bảo yêu cầu kỹ thuật. Mặt đường một số vị trí còn lún, nứt cục bộ, sạt lở mái taluy. Nhiều công trình không lưu đầy đủ các mốc, cao độ gây khó khăn cho công tác kiểm tra và nghiệm thu công trình. Công tác thí nghiệm vật tư, vật liệu, cấu kiện bán thành phẩm để xác định chất lượng một số công trình thực hiện chưa nghiêm túc, còn mang tính đối phó.

- Về công tác tư vấn giám sát: Thực trạng hiện nay tư vấn giám sát trên địa bàn tỉnh, yếu về năng lực, hiểu biết về Pháp luật xây dựng còn hạn chế, đặc biệt là nhận thức được tầm quan trọng của công tác Quản lý chất lượng CTXD; Tư vấn giám sát chưa bám vào nhiệm vụ giám sát và hợp đồng giám sát để thực hiện công tác giám sát thi công. Chưa giúp Chủ đầu tư kiểm tra điều kiện năng lực của các nhà thầu so với Hồ sơ trúng thầu ; Chưa kiểm tra, kiểm soát được Hồ sơ quản lý chất lượng; Ghi chép Nhật ký giám sát chưa thể hiện được đầy đủ công tác quản lý chất lượng của chủ đầu tư; Không nhận xét hoặc không thường xuyên đánh giá chất lượng sau mỗi ngày hoặc mỗi ca làm việc trong nhật ký công trình; không kiểm tra kiểm soát các tài liệu làm căn cứ nghiệm thu dẫn đến các Biên bản nghiệm thu không đảm bảo quy định hiện hành.

- Về lĩnh vực thí nghiệm: Hầu hết các phòng thí nghiệm được kiểm tra chưa thực hiện nghiêm túc công tác quản lý theo quy định như: Chưa áp dụng kịp thời các Tiêu chuẩn kỹ thuật về thí nghiệm vật liệu xây dựng. Một số phòng thí nghiệm không tổ chức lấy mẫu thí nghiệm tại hiện trường,không có mẫu lưu tại phòng thí nghiệm. Bố trí cán bộ thí nghiệm chưa qua các lớp đào tạo thí nghiệm viên, cá biệt còn có đơn vị Trưởng phòng thí nghiệm chưa được đào tạo qua lớp quản lý phòng thí nghiệm.

- Về trách nhiệm của chủ đầu tư: Chủ đầu tư, là người chịu trách nhiệm toàn bộ về chất lượng công trình xây dựng. Chủ đầu tư có trách nhiệm lựa chọn các Nhà thầu, ký kết hợp đồng kinh tế, giám sát và nghiệm thu chất lượng công trình từ khâu Lập dự án, Khảo sát, Thiết kế, Thi công đến nghiệm thu bàn giao đưa công trình vào khai thác sử dụng và thanh quyết toán công trình.

Chủ đầu tư xây dựng các công trình giao thông trên địa bàn tỉnh chủ yếu là Sở chuyên ngành (Sở Giao thông vận tải) và UBND các huyện. Các chủ đầu tư đều thành lập các Ban QLDA, các Ban QLDA đều có đủ số lượng đảm bảo đủ điều kiện, năng lực. Tuy nhiên số lượng cán bộ của các Ban QLDA hiểu biết về công tác quản lý chất lượng xây dựng còn nhiều hạn chế. Mặt khác khi lựa chọn nhà thầu các chủ đầu tư chưa kiểm tra, kiểm soát đầy đủ thông tin về năng lực, kinh nghiệm của các nhà thầu đủ năng lực thực sự và có kinh nghiệm tham gia thực hiện dự án. Phương thức lựa chọn nhà thầu chưa phù hợp, việc lựa chọn đơn vị trúng thầu chủ yếu căn cứ vào giá dự thầu thấp nhất mà chưa tính một cách đầy đủ đến yếu tố đảm bảo chất lượng, đến hiệu quả đầu tư của dự án. Một số công trình việc tổ chức đấu thầu chỉ mang tính chất hình thức, thủ tục.

Nguyên nhân những tồn tại, hạn chế trên:

Có 2 nguyên nhân dẫn đến các tình trạng trên: Nguyên nhân gián tiếp (thuộc về các cơ quan quản lý Nhà nước); Nguyên nhân trực tiếp (thuộc về các chủ thể tham gia thực hiện dự án đầu tư XD công trình):

- Nguyên nhân Gián tiếp: Sự phối hợp về công tác quản lý chất lượng trong hệ thống quản lý nhà nước của  các cấp, các ngành trên địa bàn tỉnh còn nhiều hạn chế. Việc thực hiện các chế tài về xử phạt vi phạm hành chính trong hoạt động xây dựng chưa kiên quyết, chưa áp dụng các được các biện pháp xử phạt nặng mang tính chất răn đe cao. Hiệu quả của công tác kiểm tra sự tuân thủ các quy định của Pháp luật về quản lý chất lượng công trình hiện nay còn hạn chế do kết quả kiểm tra chỉ dừng ở mức độ nhắc nhở. Đối với các công trình vốn ngân sách Nhà nước, tình trạng đầu tư dàn trải, thiếu vốn,chậm vốn, dẫn đến tiến độ chậm, tạo ra những yếu tố bất lợi cho nhà thầu (Trượt giá, hiệu quả quay vòng vốn...)  nảy sinh hiện tượng ăn bớt chất lượng để bù lỗ.

- Nguyên nhân trực tiếp: Các chủ thể tham gia quản lý dự án cơ bản đủ về số lượng để đáp ứng các tiêu chí về điều kiện năng lực theo quy định. Song trong thực tế năng lực của cán bộ quản lý cũng như cán bộ trực tiếp tham gia thực hiện dự án còn nhiều hạn chế, yếu kém, cụ thể: Đối với chủ đầu tư thì bộ máy quản lý chất lượng chưa đảm bảo điều kiện năng lực, hoàn toàn ỷ lại cho cán bộ tư vấn giám sát (do chủ đầu tư thuê); Đối với các nhà thầu vì mục tiêu kinh tế bất chấp các quy định của pháp luật, hiện tượng “mua dấu, mua tư cách pháp nhân” đang diễn ra khá phổ biến…

Các giải pháp khắc phục:

Để nâng cao chất lượng xây dựng công trình giao thông trên địa bàn tỉnh Bắc Kạn trong thời gian tới, tác giả xin đề xuất một số giải pháp sau:

1. Nâng cao hiệu quả quản lý chất lượng của Chủ đầu tư: Công tác quản lý chất lượng của chủ đầu tư phải được quan tâm đúng mức, các chủ đầu tư  cần quản lý CLCT bằng hợp đồng kinh tế đã ký kết (hoặc phụ lục hợp đồng) đây là yêu cầu pháp lý bắt buộc. Lâu nay tình trạng hợp đồng kinh tế là thủ tục, hình thức, không được quan tâm để sử dụng quản lý chất lượng. Dẫn đến các tranh chấp về chất lượng CTXD  không giải quyết được.

2. Nâng cao hiệu quả quản lý chất lượng của các Nhà thầu tư vấn và nhà thầu thi công xây lắp: 

Các doanh nghiệp tư vấn xây dựng và xây lắp công trình phải xây dựng hệ thống bộ máy QLCL. Kiện toàn các chức danh theo quy định về điều kiện năng lực; xây dựng hệ thống từ bộ máy Văn phòng đến hiện trường; các Doanh nghiệp phải có chương trình đào tạo, bồi dưỡng nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ, thu hút nhân lực, nhân tài. Xây dựng chiến lược và kế hoạch đảm bảo chất lượng; đề ra mục tiêu, lộ trình, nội dung, mô hình quản lý chất lượng của Công ty; có chính sách chất lượng phù hợp với lộ trình; đồng thời kỷ luật nghiêm minh với các đối tượng vi phạm về QLCL, song song với đó phải xây dựng kế hoạch cho từng công trình với các biện pháp đảm bảo chất lượng thay vì lối làm việc tùy tiện, không bài bản.

3. Nâng cao hiệu quả quản lý CLCTXD của chủ sử dụng công trình: Chủ sử dụng công trình và các chủ thể khác phải nhận thức đầy đủ về công tác bảo trì công trình. Chủ sử dụng công trình nhất thiết không nhận bàn giao công trình khi không có hồ sơ bảo trì công trình theo quy định. Cử cán bộ phụ trách công tác bảo trì. Tổ chức tập huấn, truyên truyền giáo dục để mọi cán bộ công nhân viên trong cơ quan có những kiến thức phổ thông về bảo trì. Từ đó họ có thể thường xuyên tham gia công tác duy tu, bảo dưỡng.

4. Tăng cường Giám sát cộng đồng về CLCTXD, cần tổ chức, tập huấn nhanh để bộ phận giám sát cộng đồng do nhân dân lập ra, nhằm nắm bắt được các quy định về trách nhiệm của các chủ thể về công tác QLCL, từ đó họ có thể giám sát về hành vi trách nhiệm.

5. Nâng cao hiệu quả Quản lý CLCTXD của các cơ quan Nhà nước gồm: UBND các cấp; Sở Xây dựng và các Sở có quản lý CLXD chuyên ngành; các phòng chức năng cấp huyện (Phòng công thương, Phòng Quản lý đô thị), trong đó làm tốt các nhiệm vụ sau:

- Tiếp tục rà soát, nghiên cứu hệ thống văn bản của Nhà nước về CLCT xây dựng, hướng dẫn thực hiện các văn bản QPPL về chất lượng CTXD đối với các chủ thể tham gia hoạt động xây dựng trên phạm vi toàn tỉnh.

- Tăng cường vai trò kiểm tra,giám sát của cơ quan quản lý Nhà nước đối với sự tuân thủ các quy định của Pháp luật trong lĩnh vực quản lý chất lượng của với các chủ thể trong suốt quá trình đầu tư xây dựng công trình; Phân, giao quyền hạn và trách nhiệm đầy đủ, cụ thể, rõ ràng, cho các cơ quan QLNN về CLCT xây dựng cho các cấp, các ngành.

- Phát triển hệ thống cơ sở dữ liệu, quản lý thông tin về năng lực hoạt động của các nhà thầu, gói thầu trên trang thông tin điện tử của Ngành xây dựng và các phương tiện thông tin đại chúng, làm cơ sở cho các chủ đầu tư lựa chon các đơn vị thực hiện dự án cho phù hợp, nhằm công khai,minh bạch hoá quy trình đấu thầu, chỉ định thầu, đảm bảo lựa chọn nhà thầu có đủ điều kiện năng lực thực sự tham gia thực hiện dự án đầu tư xây dựng công trình. 

- Tăng cường công tác Thanh tra, Kiểm tra của các cơ quan quản lý Nhà nước đối với các chủ thể tham gia hoạt động xây dựng trong việc chấp hành, tuân thủ các quy định của pháp luật về quản lý chất lượng, quy trình, quy phạm trong khảo sát, thiết kế, thi công xây dựng và nghiệm thu công trình xây dựng.

- Tăng cường phối hợp với Trung tâm Quy hoạch và Kiểm định chất lượng xây dựng Bắc Kạn, để thực hiện tốt vai trò là công cụ hữu hiệu giúp cơ quan quản lý nhà nước về chất lượng CTXD trên địa bàn tỉnh.

- Tăng cường công tác phổ biến, tuyên truyền về công tác quản lý chất lượng đến từng tổ chức, cá nhân và các chủ thể tham gia thực hiện dự án đầu tư xây dựng trên địa bàn toàn tỉnh.

- Xây dựng các chế tài đủ mạnh, răn đe, phòng ngừa và xử lý nghiêm minh đối với các tổ chức, cá nhân vi phạm về công tác quản lý đầu tư và chất lượng công trình xây dựng theo quy định của Pháp luật hiện hành.